os@motnionedzieci.pl

Iwona Ulfik-Jaworska

Poczucie osamotnienia to subiektywne odczuwanie samotności psychicznej. W odróżnieniu od samotności fizycznej osamotnienie nie wynika z obiektywnego braku obecności innych osób, ale z braku więzi psychicznej z drugim człowiekiem. Dlatego też można być osamotnionym, nie będąc samotnym, na przykład: w rodzinie, w klasie szkolnej czy w grupie rówieśników.

Rodzice nieobecni w domu, zapracowani, zajęci swoimi problemami czy rozwijający karierę zawodową często nie zdają sobie sprawy, że ich dzieci – pozostawione same sobie – czują się bardzo osamotnione. Niby mają rodziców, ale w rzeczywistości nie mogą na nich liczyć. Co więcej, mają poczucie, że tak naprawdę nie są dla rodziców ważne i nie czują się przez nich kochane.

Osamotnione dziecko w domu

Osamotnienie jest szczególnie boleśnie przeżywane przez dzieci i młodzież, zwłaszcza kiedy ma miejsce w rodzinie i trwa miesiącami lub latami. Może dotykać dzieci w różnym wieku – w okresie przedszkolnym, młodszym szkolnym oraz w wieku dorastania. Przyczyną poczucia osamotnienia w rodzinie mogą być różne sytuacje, na przykład:

• nieobecność fizyczna rodzica lub obojga rodziców,
• nieobecność psychiczna rodziców,
• zaburzone relacje w rodzinie,
• ubóstwo rodziny.

Nieobecność fizyczna rodzica lub obojga rodziców

Nieobecność fizyczna rodziców lub jednego z nich zazwyczaj związana jest z ich wielogodzinną pracą zawodową, kiedy dzieci, wracając po szkole do pustego domu, przez długi czas przebywają same. Czasami nieobecność rodzica w domu jest długotrwała, na przykład gdy spowodowana jest rozwodem, emigracją zarobkową albo śmiercią. W takich rodzinach dziecko bardzo często ma poczucie pustki i głębokiego osamotnienia. Tęskni za nieobecnym rodzicem, a w grupie rówieśniczej czuje się gorsze i traci poczucie własnej wartości.

„(…) rodzice prowadzą »warzywniak«, wychodzą, kiedy śpię, i przychodzą też, kiedy śpię”; „(…) moi rodzice są mi zupełnie obcy, ciągle są zajęci, przychodzą późno do domu dzień w dzień i praktycznie ze sobą nie rozmawiamy” (Gawęcka M., 2005).
„Mama, gdy tato odszedł z domu, nigdy nie ma czasu dla nas. Nie mam z kim porozmawiać o swoich sprawach. Nie chodzimy już na spacery, nie wyjeżdżamy z miasta, bo mama nie ma pieniędzy i ma bardzo dużo obowiązków” (Izdebska J., 2004).

Nieobecność psychiczna rodziców

O psychicznej nieobecności rodziców można mówić, kiedy – pomimo obecności fizycznej – zapracowani i zabiegani rodzice są psychicznie nieobecni albo tak zmęczeni, że unikają kontaktu z dzieckiem. Nawet jeśli czasem pytają: „Jak tam w szkole?”, zazwyczaj nie są autentycznie zainteresowani tym, żeby słuchać, co dziecko ma do powiedzenia. Zadowalają się zdawkowymi odpowiedziami i dalej zajmują się swoimi sprawami. Niejednokrotnie dziecko ma poczucie, że rodzice o nim nie pamiętają. Zapominają bowiem o jego urodzinach albo innych znaczących wydarzeniach, jak: występy szkolne, konkursy, w których bierze udział, wspólne wyjścia do kina czy na basen.

Badania pokazują, że im mniejsza jest częstotliwość kontaktów rodziców z dzieckiem i słaba ich jakość, na przykład kiedy rodzice są oschli uczuciowo albo nie potrafią okazywać ciepłych uczuć, dziecko tym bardziej czuje się osamotnione.

Rodzice przeciążeni pracą zawodową i dodatkowymi obowiązkami domowymi często nie potrafią okazywać dzieciom pozytywnych uczuć ani zainteresowania. Traktują je „na odczepnego” i odtrącają od siebie, mówiąc na przykład: „Daj mi spokój”, „Nie widzisz, że jestem zmęczony” itp.

„(…) moi rodzice żyją własnym życiem, nie interesują się moją osobą (…), nigdy nie będę takim rodzicem jak ojciec czy moja matka” (Izdebska J., 2004). „(…) rodzice dbają o to, by niczego nam nie brakowało, ale nie mogę z nimi porozmawiać, tak zwyczajnie, bo zawsze są zmęczeni i opryskliwi”; „(…) jestem samotna, bo czuję, że rodzice mnie nie kochają” (Gawęcka M., 2005).

Badania nad osamotnieniem dzieci pokazują, że zbytnie zaangażowanie rodziców w pracę zawodową, dodatkowe zatrudnienia oraz przesadne realizowanie innych celów ograniczają codzienny kontakt rodzica z dzieckiem i mogą zakłócić psychiczną więź pomiędzy nimi.

Zaburzone relacje w rodzinie

Zaburzone relacje w rodzinie mają miejsce w różnych sytuacjach, na przykład: nasilonych konfliktów małżeńskich, ciągłych nieporozumień pomiędzy rodzicami a dziećmi, przemocy domowej, nadużywania alkoholu itp. W takich domach dzieciom brakuje ciepła rodzinnego i poczucia bezpieczeństwa. Nie doświadczają miłości, serdeczności ani troski, a niejednokrotnie stają się ofiarami przemocy ze strony rodziców.

Dziecko przeżywa silny lęk, wstyd oraz poczucie winy i bezradności. Czuje się niepotrzebne, nierozumiane i niekochane przez rodziców, co prowadzi do braku pewności siebie i wiary we własne możliwości. Czuje się też gorsze od innych pod każdym względem.

„(…) nie lubię swojego domu rodzinnego, gdyż panują tam często konflikty między rodzicami, nie ma w nim miłości i uczuć rodzinnych” (Izdebska J., 2004).
„(…) nigdy nie potrafią mnie wysłuchać, w ich oczach nie potrafię zrobić nic dobrego”; „(…) potrafią tylko na mnie warczeć” (Gawęcka M., 2006).
„(…) jestem samotny, bo co bym nie zrobił, zawsze dla rodziców jest źle”; „(…) ojciec bije mnie czym popadnie”; „(…) matka wyzywa mnie od najgorszych” (Gawęcka M., 2005).

Ubóstwo rodziny

Ubóstwo rodziny nie pozwala na odpowiednie zaspokojenie potrzeb materialnych dziecka, które wstydzi się swojej trudnej sytuacji, nie zaprasza do domu kolegów ani koleżanek. Jednocześnie dziecko ma poczucie, że rodzice są albo bezradni, albo tak bardzo pochłonięci problemami finansowymi, że nie troszczą się o sprawy dla niego ważne.

„(…) ciągle kłócą się o pieniądze, a mnie wyzywają od darmozjadów” (Gawęcka M., 2005).

Poczucie osamotnienia najczęściej związane jest z brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych dziecka w rodzinie. Prowadzi to do zakłócenia jego rozwoju emocjonalnego oraz problemów w relacjach społecznych. Osamotnione dzieci zazwyczaj gorzej się uczą. Mając poczucie emocjonalnego odrzucenia przez rodziców, dziecko traci motywację do nauki i nie zależy mu na ocenach, gdyż nie ma dla kogo się uczyć. Ponadto osamotnione dzieci częściej wagarują, łamią zasady regulaminu szkolnego, popełniają drobne wykroczenia, jak: kradzieże, palenie papierosów, wymuszanie pieniędzy od młodszych uczniów itp.

Badania wśród uczniów I klas liceum ogólnokształcącego wykazały, że ponad połowa dzieci – 54,4% – przeżywa osamotnienie w domu rodzinnym na skutek:

• braku zrozumienia ze strony rodziców,
• braku dla nich czasu,
• kłótni rodziców,
• braku wspólnego języka,
• braku tolerancji,
• przemocy ze strony rodziców (por.: Janukowicz M., 1996, za: Izdebska J., 2004).